De Hernieuwbare Energiegemeenschappen (REC) vormen een cruciaal keerpunt op weg naar een duurzamer en democratischer beheer van energiebronnen. REC’s stellen burgers, bedrijven en lokale overheden in staat hernieuwbare energie te produceren, consumeren en delen, en zo actief bij te dragen aan de energietransitie en het tegengaan van de klimaatverandering. Dit is een noodzakelijk proces, gezien de nieuwe en ambitieuze klimaatdoelstelling die de Europese Commissie op 6 februari 2024 heeft aangekondigd: de netto-uitstoot van broeikasgassen moet uiterlijk in 2040 met 90% verminderd zijn (vergeleken met het niveau van 1990). In dit artikel verdiepen we ons in de aard van energiegemeenschappen, hun groei in Italië en de wereld, en de bijgewerkte regelgeving in het licht van het langverwachte REC-decreet dat vanaf 24 januari 2024 van kracht is, en de beschikbare prikkels om hun ontwikkeling te stimuleren.

Volgens de definitie van het Ministero dell'Ambiente e della Sicurezza Energetica (MASE [Ministerie van Milieu en Energieveiligheid]) is een REC een verzameling burgers, kleine en middelgrote ondernemingen, regionale en lokale autoriteiten – inclusief gemeentebesturen, coöperaties, onderzoeksorganisaties, religieuze organisaties, organisaties uit de tertiaire sector en organisaties voor milieubescherming – die de hernieuwbare elektriciteit delen die wordt geproduceerd door centrales die ter beschikking staan van een of meer leden van de gemeenschap.

Maar hoe werken ze precies? Binnen een Hernieuwbare Energiegemeenschap (REC) kan elektriciteit geproduceerd uit hernieuwbare bronnen – bijvoorbeeld fotovoltaïsche zonnepanelen, windturbines, kleine waterkrachtcentrales, biomassacentrales – worden gedistribueerd en gedeeld door producenten en consumenten die zich in hetzelfde geografische gebied bevinden. Dit wordt mogelijk gemaakt door het gebruik van het nationale elektriciteitsdistributienetwerk, dat het virtueel delen van energie mogelijk maakt. Er wordt gesproken van ‘virtueel’ delen, omdat de verschillende spelers niet rechtstreeks met elkaar verbonden zijn via een particulier netwerk, maar in plaats daarvan energie delen via de openbare infrastructuur, met een berekening op basis van een energiebalans.

De investeringen in hernieuwbare energiegemeenschappen nemen wereldwijd toe. Volgens rapporten van het Ministerie van Financiën zijn alleen al in de VS sinds de ondertekening van de Inflation Reduction Act in 2022 de aankondigingen voor investeringen in schone energie in energiegemeenschappen gestegen tot USD 5 miljard per maand (van USD 2 miljard vóór de hervorming). In Europa waren het de Europese Richtlijn RED II (2018/2001/UE) en het pakket ‘Schone energie voor alle Europeanen’, aangenomen door de Europese Commissie in 2019, die de eerste impuls gaven aan de verspreiding van energiegemeenschappen. Volgens een onderzoek dat in januari 2023 in Nature werd gepubliceerd, tellen de 26 geanalyseerde lidstaten meer dan 9.200 energiegemeenschappen. Meer dan de helft hiervan bevindt zich in Duitsland.

Volgens het rapport Energy and Climate in Italy van de Gestore Servizi Energetici (GSE [Beheerder van energiediensten]), gepubliceerd in mei 2023, stonden er in Italië eind 2022 21 duurzame energiegemeenschappen geregistreerd. We staan ​​nog maar aan het begin van deze beweging. Volgens de analyses van de Energy & Strategy Group van de Polytechnische Universiteit van Milaan – gepubliceerd in het Electricity Market Report – wordt geschat dat er in 2025 40.000 Italiaanse energiegemeenschappen zullen zijn, met ongeveer 1,2 miljoen gezinnen, 200 miljoen kantoren en 10 miljoen kleine en middelgrote bedrijven (MKB). Als gevolg hiervan is de projectie nu 10.000 nieuwe energiegemeenschappen in de komende vijf jaar, vooral omdat de wettelijke obstakels nu zijn overwonnen. Het onderwerp energiegemeenschappen zal centraal staan ​​tijdens de volgende editie van KEY - The Energy Transition Expo, Europa's belangrijkste evenement gewijd aan de energietransitie, dat op 27 februari 2024 plaatsvindt in Rimini.

Na een maandenlange wetgevende impasse voor de ontwikkeling van Italiaanse energiegemeenschappen werd op 24 januari 2024 het REC-decreet eindelijk van kracht. Zoals bepaald in het besluit werden binnen 30 dagen de operationele regels voor toegang tot de stimulansen goedgekeurd. Op 23 februari keurde MASE het GSE-document goed. Dit document reguleert de modaliteiten en timing voor toegang tot de economische voordelen die het REC-decreet biedt. Naast de website van het ministerie zijn de regels ook te raadplegen op de GSE-site. Deze laatste, de beheerder van het besluit, zal verantwoordelijk zijn voor het opzetten van de portalen waarop aanvragen kunnen worden ingediend. De GSE heeft daarom al aangekondigd dat de portalen op 8 april 2024 operationeel zullen zijn. Ten slotte zal binnenkort op de GSE-site een simulator voor de energie- en economische evaluatie van de initiatieven worden gelanceerd, terwijl de interactieve kaart van de primaire nationale substations al beschikbaar is.

De tekst identificeert twee alternatieve, maar cumulatieve, trajecten om de ontwikkeling van REC's te stimuleren. Het eerste traject is een niet-terugvorderbare subsidie ​​voor maximaal 40% van de ontvankelijke kosten, gefinancierd door de Piano Nazionale di Ripresa e Resilienza (PNRR [Nationaal plan voor herstel en veerkracht]), gericht op gemeenschappen met centrales in gemeenten met minder dan 5.000 inwoners. Een maatregel die de ontwikkeling van in totaal 2 gigawatt zal ondersteunen. Het tweede traject is een stimuleringstarief voor de geproduceerde en gedeelde hernieuwbare energie voor het hele nationale grondgebied. Zodoende zal de maatregel de bouw van hernieuwbare energiecentrales met een totale capaciteit van 5 GW stimuleren.

Volgens de door het ministerie gepubliceerde Veelgestelde vragen moeten de productie-installaties uit hernieuwbare bronnen een capaciteit hebben van maximaal 1 MW om in aanmerking te komen voor de REC-stimulansen. Deze centrales zijn doorgaans nieuwbouw. Maar ook reeds gebouwde centrales kunnen deel uitmaken van een REC, op voorwaarde dat ze operationeel zijn geworden na 16 december 2021 (de datum waarop Wetsbesluit 199/2021 in werking is getreden) en in ieder geval na de reguliere oprichting van de REC. Om toegang te krijgen tot de voordelen waarin het Stimuleringsbesluit voorziet, mogen de centrales bovendien niet profiteren van andere prikkels voor elektriciteitsproductie.